تنگه‌ی داردانل – چهار

فایل ای‌پاب کل بخشها: لینک

 

۹- اعتدال پاییزی
سرآشپز سه نوع غذا می‌پزد: آسیای شرقی، هندی، و غذای به اصطلاح «غربی»، متناسب با خاستگاه نفرات روی کشتی. اوایل دو نوعِ اول را نمی‌خوردم. در قبال غذاهای «مخلوط»، غذاهایی که نمی‌دانستم چی درشان است مانع ذهنی داشتم. روزگاری اینطوری نبودم؛ من هم مثل سایر مردمِ ندید بدید، شهوت تجربه‌ی غذاهای جدید و آشنایی با فرهنگ ملل مختلف را داشتم. مهاجرینی که برای قورمه‌سبزی و سنگک مرثیه می‌خواندند را مسخره می‌کردم. حالا توی صف سلف سرویس کشتی با وسواس و نگرانی تخته‌سفید کوچکی که غذاهای روز را رویش نوشته‌اند مطالعه می‌کنم تا بتوانم خوراکی منطبق با مزاج خاورمیانه‌ایم پیدا کنم. گمانم بوی بد آن طبقه‌ی کشتی و ریخت کج و کوله‌ی ملاحان آسیای شرقی با دندانهای سیاه و چشمهای آماسیده، و تماشای ولع‌شان در خوردن آن غذاهای قر و قاطی بی‌میلی‌ام را بیشتر می‌کرد. اوایل فقط غذاهای غربی می‌خوردم اما کمبود ادویه باعث می‌شد کل روز انگار چیزی درونم ناقص باشد. یواش یواش با محیط خو کردم و اتفاقاً از خوراکهای هندی‌شان خوشم آمد. کاری، بریانی مرغ یا میگو، سوپ دال. منتها بددلی قوایی‌ست که خودش موضوعش را پیدا می‌کند. ماسیده‌های غذای قهوه‌ای رنگ را روی نمکدان می‌دیدم. یکبار هم یادم رفته بود که بطری را تکان بدهم و بجای سس گوجه‌فرنگی، ریغابه‌ی کمرنگی ریخته بود روی سیب‌زمینی‌هایم. با نوک چنگال چندتا سیب‌زمینی خیس را از لبه‌ی بشقاب هول دادم بیرون.

تغییر فصل از تابستان به پاییز را روی دریا بودم. عکسهایی دیدم از ترافیک تهران. هرچه از تهران دورتر می‌شوم تصویرش ترسناک‌تر می‌شود. شهری که به نوعی شده قرنطینه‌ای موقت برای قبرستانی بزرگ. روی آب و در این عرض جغرافیایی به‌خصوص، حس کردن تغییر فصل کاری ساده بود. یک روز هوا آرام بود، سطح دریا برق برق می‌زد، تقریباً بدون موج. حتی وسوسه شدم و فیلم کوتاهی از سطح آب گرفتم. در کرانه‌ی دورِ کادرم دماغه‌ی سنگی و خورِ کوچک مجاورش هم معلوم بود، همان خوری که خط لوله‌مان آنجا به خشکی می‌رسد. همان شب، یعنی نصفه شب که من خواب بودم طوفان مهیبی در گرفت. پیش‌بینی‌های هواشناسی چیزی در موردش نگفته بودند وگرنه حسب شغلم بایستی در جلسه‌ی روز قبلش تذکری محتاطانه بابت طوفان پیش‌رو می‌دادم. موقع طوفان خواب بودم و هیچ صدایی نشنیدم. صبحش که دفترچه‌ی وقایع روزانه‌ی کشتی را «بازرسی» کردم با دیدن سرعت باد شب قبلش وحشت کردم. رفتم روی بام. چیزی فرق کرده بود. کماکان همه جا آرام، اما بوی هوا عوض شده بود، رنگ آسمان عوض شده بود و دما شاید تغییر زیادی نکرده بود اما رد سرمای پیش‌رو را در خودش داشت و در جا دلم خواست که شلوار توکرکم را پایم کنم و لباس آستین‌بلندم را بپوشم. اعتدال پاییزی برخلاف تعریفش در علم نجوم که باعث اعتدال و مساوات در طول شب و روز می‌شود، بر بدنم اثر کاملاً برعکسی می‌گذارد. صفرایی-سودایی بودن مزاجم هم بی‌تاثیر نیست. همانجا روی بام کشتی، برخاستن امواج سودا را درونم حس می‌کردم. عصرش کمی شعر خواندم، یعنی راستش یک شعر، شعری از ان کارسون که پیش مادرش گلایه می‌کند بابت از دست دادن «آن قوا» را برای بار هزارم خواندم و بعد رفتم تا قبل از بسته شدن سلف سرویش شام بخورم. اشتهایم به هم ریخته بود. ظن به «ناپاک» بودن گوشت، به آلوده بودن غذاهای حیوانی، میل به ساده‌خوری. اینها را دیر فهمیدم. به خودم آمدم و تلی گوشت گوسفند، با استخوان و چربی جلویم بود. مقداری برنج، غرقاب در لعابی قهوه‌ای و پر ادویه. گوشت زیادی پخته بود و خرده استخوانهایی وقت و بی‌وقت می‌رفت زیر دندانم. آن لعاب شامل عصاره‌ی گوسفند و مغز استخوانش بود و تنها به مدد ادویه‌هایی منقضی کمی بوی‌گندش پنهان شده بود. دور و برم همه در حال جنایت مشابهی بودند: مردارخواری. کمی که سرم را چرخاندم چشمم افتاد به گوشه‌ای که دستشویی‌ست، فضایی بدون دیوار و بخشی از سالن غذاخوری، محصول ذهن معماری احمق. از همانجا پشت میزم می‌شد ردیف روشویی‌های صنعتی را دید؛ مستطیل‌هایی بی‌قواره با گوشه‌های تیز و ساخته‌شده تماماً از فولاد ضدزنگ. وضعیت بشقابم اسف‌بار بود: گوشت بد کیفیت لای پوست‌های لزجی گیر کرده بود و مجموعه از استخوانی آویزان. با نوک چنگال تکانش دادم. نگرانی‌ام این بود که مبادا بشقاب پاک نکرده را ببرم تحویل بدهم ظرفشور ناراحت بشود، یا بدتر، مراتب را به سرآشپز گزارش بدهد. نگرانی‌ام باعث شد موقع تحویل ظروف چرکم، کارد و چنگالم را بی‌ملاحظه پرت کنم توی تشتِ مخصوص خیساندن و آب چرک علاوه بر دستم لباسم را هم خیس کرد. اینقدر چندشم شد که فرصت نکردم عکس‌العمل ظرفشور را ببینم. چند روز بعدش را برنج سفید و مقداری سالاد خوردم، به علاوه‌ی میان‌وعده‌هایی از بیسکوییت و شکلات. غلیان سودا هم مثل هر پدیده‌ی دیگری، به مرور، عادی می‌شود و اتفاقاً وقتی فهمیدم ریشه‌ی بدقلقی‌هایم چیزی نیست جز همین تغییر فصل کمی آرام شدم و البته خودم را سرزنش کردم که چرا تهران که بودم موعد حجامت پاییزه را از دست دادم.

۱۰ – دوشنبه
امروز دریا کمی مواج است. گزارش هواشناسی نوشته ارتفاع مشخصه‌ی موج یک متر است. اما به سطح آب که نگاه می‌کنم امواج مرتفع‌تر و بی‌رحم‌تر بنظر می‌رسند. خرپایی عظیم از ته کشتی آویزان است، مجهز به غلتکهایی. شبیه به یک خرطوم عظیم که نوکش وارد دریا شده. خط لوله از روی آن با قوسی مناسب به آرامی سُر می‌خورد و کف دریا خوابانده می‌شود. امواج با اصابت به این خرطوم کف می‌کنند. انگار که این خرطوم به دریا تعرض کرده و امواج می‌خواهند برانندش بیرون. اعتراضی بی‌کلام. چند دقیقه شکستن امواج روی خرطوم را تماشا کردم. برایم بدیهی‌ست که هیچ چیز ساخته‌ی آدمیزاد در دریا دوام دائم نخواهد آورد. امواج انگار مدام در حال شستشوی دریا هستند و دیر یا زود هر چیز خارجی را پس می‌زنند، منهدم می‌کنند.

کشتی در امواج می‌غلتد، با تناوبی کُند. منی که مشکل گوش میانی دارم خیلی زود واکنش نشان می‌دهم. سرگیجه و کلاً بهم ریختگی مخاط درون بدنم. سر صبح مرضم را به داوود و نریمان هم گفتم و تاکید کردم به قرص نیازی ندارم. صرفاً می‌خواستم غیب شدنهای طولانی‌ام در طول روز را «درک» کنند، اما فکر نکنند ضعیف و ننرم. بهترین درمان این دریازدگی خفیف دراز کشیدن است و بدون استثنا هر بار به خوابی عمیق می‌انجامد. غلتش آرام کشتی که باعث سرگیجه می‌شود، از آن طرف کاملاً موافق با خواب است. کشتی مثل گهواره‌ای ملایم تکانم می‌دهد و خوابهایم اینقدر عمیق می‌شوند که وقتی بیدار می‌شوم خیس عرقم و مطلقاً ایده‌ای ندارم که کجا هستم. قبل و بعد از خوابم والدن می‌خوانم، با ترجمه‌ی بی‌نظیر علیرضا بهشتی. عزلت عجیبی که در کتاب تصویر شده، لابلای طبیعت، کاملاً مناسب زندگیم روی کشتی‌ست. قلق تحمل دریاهای ناآرام، سبک نگه داشتن معده است، و البته نه خالی. متناسب با دریای طوفانی، هوا هم شرجی و سنگین است. جای آن تصویر تیز و شفاف روزهای پیش را حالا آسمانی گرفته که درست نمی‌توان مرزش را از دریا تشخیص داد. ساحل در کرانه‌ها هم تبدیل به توده‌ای محو شده. تصویر مقابل مرکبی‌ست زشت از تمامی عناصر اربعه. برای منِ دریازده زشت است. کسی مثل ویسلر باید سر برسد تا بتواند زیبایی‌های همین چیز محو را نشان‌مان بدهد. حتی چیزی که ویسلر نشانمان می‌دهد هم علی‌رغم زیبایی‌اش به هیچ وجه ترغیب‌مان نمی‌کند که بخواهیم آنجا، در آن صحنه، در آن ساحل متروک باشیم. برای هر بیننده‌ای بدیهی‌ست که چه اندوه کشنده‌ای در سواحل ویسلر جاریست و همین دیدنشان در نقاشی برای صد پشتمان کافی‌ست.

۱۱- دوشنبه‌ی کشدار
بین این خوابهای متعدد امروز، چند باری هم سری به دفتر زدم. زیاد نمی‌توانم بنشینم، سرم سنگین می‌شود و عرق می‌کنم. پوستم لزج شده. مگس‌های گوشتالوی دفتر دورم می‌چرخند. الآن ده روز است که مقیم این دفترند و با پیدا شدن سر و کله‌ی من پرواز روزانه‌شان شروع می‌شود. آنها هم پیرند و دریازده، سیر از زندگی، چون امروز جوری به گل و گردنم حمله می‌کردند که انگار آخرین حمله‌شان است، خودشان را می‌کوبیدند به بغل گردنم و ترسی نداشتند که له‌شان کنم. نگران بودم که توجه ویژه‌ی مگسها به من، به پوست چربم، و احیاناً به بوی ویژه‌ام، توجه نریمان را هم جلب کرده باشد. منگ و گیج عرق می‌ریختم و بازو و اطراف زیر بغلم را می‌خاراندم، سعی می‌کردم پیرمگسها را از خودم برانم و یا احیاناً موفق شوم و روی پوستم له‌شان کنم. در همین حال نریمان هم آمد سروقتم. سوالی داشت در مورد عمقِ دفن لوله‌هایی که خوابانده‌ایم کف دریا. سوالی که نداشت. اینها شبه‌سوالاتی هستند که ما افراد دفتر از هم می‌پرسیم به این هدف که نشان دهیم سوار اموراتیم و حواسمان به همه چیز هست. مگسها از فرصت استفاده کردند و حین جوابهای بی‌سر و تهم به نریمان حمله‌شان را شدیدتر کردند. نریمان با تعجب به بازرسی نگاه می‌کرد که بوی آهک و عرق می‌دهد و مشغول کتک زدن خودش است. با خودم فکر کردم بهتر است دوباره بروم کابینم، چرتی بزنم و احیاناً دوشی بگیرم، وگرنه بی‌بروگرد وسوسه‌ی دفن خودم در کف دریا، در کنار لوله‌ها، می‌آید سراغم.

۱۲- شلاق زدن دریا
توی کابینم سریع پرده را می‌کشم. هوا ابریست و ترس دیده شدن هم دارم. روی تختم دراز می‌کشم. ملافه‌هایش سورمه‌ایند. کفپوش اتاقم هم آبی‌نفتی. دورتادورم همه چیز سایه‌های مختلفی از آبی‌ست و واضح است این هم از هوشمندی‌های طراح داخلی کودن کشتی بوده. پاهایم یخ کرده‌اند و لحافم نازک است. جنس نازلی‌ست که کرک داده و مراقبم لبه‌ی لحاف را خیلی بالا نکشم تا کرک‌ها به دک و دهانم نخورند. سرم گیج می‌رود و یکی دو بار خواستم بروم پیش پزشک کشتی و قرص بگیرم اما بعد فکر کردم دوست ندارم آن حب‌های متراکم مواد شیمیایی را قورت بدهم، همین خودترمیمی بدنم وارد عمل شود بهتر است. شروع می‌کنم شمارش روزهای باقیمانده تا پایان ماموریت اما انگشت کم می‌آورم. کلافه‌ام و به این نتیجه رسیده‌ام که بیخود این ماموریت را آماده‌ام. واقعیت این است که حتی فکر کردن به دستمزدم هم خوشحالم نمی‌کند. علاقه‌ای به پول ندارم. گمانم مشکلم همین است. پول اسم رمز زندگی‌ست، دویدن دنبال پول یک‌جورهایی خود زندگی‌ست و خب وقتی به هر دلیل نخواهی دنبالش بدوی عملاً علاقه‌ای به دویدن در مسیر زندگی هم نداری. البته این به این معنی نیست که عین سگ از مردن و علی‌الخصوص از مرگ ناگهانی نترسم. منتظرم زودتر خوابم ببرد. یاد خشم خشایارشا می‌افتم و نمی‌دانم چرا و چطوری، اما کاملاً می‌فهممش و خودم هم تنها کاری که دوست دارم انجام دهم همین است: نعره کشیدن و شلاق زدن دریا.

Advertisements

تنگه‌ی داردانل – سه

فایل ای‌پاب کل بخش‌ها: لینک

 

۶- اورینت و اکسیدنت

پیمانکار و مالک کشتی شرکتی‌ست از مالزی. نوپا و جویای نام. این اولین پروژه‌شان در اروپاست و کمی که دقیق می‌شوی «هیجان فتح اروپا» را در میان‌شان حس می‌کنی. این نکته خوبی‌های دیگری هم دارد. هنوز مانده تا حقارت تاریخی شرقی‌ها مرتفع شود و خب البته چرایی و چگونگی‌اش که به من ربطی ندارد اما در نهایت این شرایط به نفعم شده، چون با من شبیه اربابان سفیدپوست غربی تا می‌کنند و این برایم تازگی دارد. کافی‌ست لب تر کنم تا مثل بلبل به سوالاتم جواب بدهند، دست به سینه، تقریباً خبردار. مهم‌تر از سوال و اطلاعات فنی این است که کابینی بزرگ و پنجره دار نصیبم شده. چند ساعت اول ورودم به کشتی حدس می‌زدم خطایی پیش آمده و بزودی عذرخواهی می‌کنند و راهی پستویی تنگ و تاریک می‌شوم. منتها خیلی زود به جایگاه رفیع جدیدم عادت کردم. این خاصیت همه‌ی نعمات خوب دنیاست. نکبت نچسب است و نعمت دلچسب. در عوض بحث بهداشت و بوی گند است. حالا که مدتی از اقامتم در کشتی گذشته مطمئنم که قضیه مربوط به نژادپرستی ناخودآگاهم نیست: اینجا واقعاً همه چیز بو می‌دهد. انتشار بوی‌گند هم کاملاً منطبق با اصول مکانیک سیالات است؛ از بالای کشتی که طبقه طبقه از پلکان پایین می‌آیم هوا سنگینتر و بویناک‌تر می‌شود و پایین‌ترین طبقه‌ی مسکونی که از قضا سالن غذاخوری هم آنجاست کثافت‌ترین هوای ممکن را دارد. به معنی دیگر، ته‌نشین شدن ذرات گند در هوای طبقات پایین‌تر. بوی هزاران جور غذای ماسیده آمیخته با بوی مستراح را می‌شود تشخیص داد. روزهای اول حساس‌تر بودم و در تمامی کنجها و درزهای راهروها و راه‌پله‌ها، رد چرک و کبره می‌جوریدم و به باکتری‌های بی‌هوازی فکر می‌کردم که لابلای‌شان نشو و نمو می‌کنند. حتی چند باری خواستم به خدمه‌ی کج و کوله‌ی کشتی که عموماً دستمالی چرک دور کله‌شان می‌بندند تذکر بدهم که لطفا کمی بیشتر آب ژاول بریزند توی آن سطل کوفتی‌شان، یا تیزاب سلطانی، یا حالا هر شوینده‌ای که صلاح می‌دانند. منتها نگفتم و در عوض خودم را به محیط جدیدم وفق دادم. خوشبختانه وسواسی نیستم و خیلی زود به بوی ویژه‌ی این کشتی عادت کردم. همین که کابینم پنجره دارد به تمامی اینها می‌چربد. چند روز پیش بعد از ظهر بود که توی اتاقم روی صندلی ولو بودم و پاهایم را جلوی آفتاب گرفته بودم، سینه‌ی پایم را مشت و مال می‌دادم و هر از گاهی لای انگشتهای پایم را نیشگونی نرم می‌گرفتم. یادم افتاده بود چطور در ماموریت قبلی از شدت بی‌آفتابی، عذر می‌خواهم، اما لای انگشتان پایم کفک زده بودند. البته که بدون داروهای شیمیایی مداوا شده بودم؛ با دخالت قوای خودترمیمی فوق‌العاده‌ی بدنم، محافظی که لاشه‌ام را از تمامی امراض جسمی و روحی زندگی نجات می‌دهد.

 

 

۷- پتاسیم

اوقاتی هم که خیلی نفس تنگی می‌کنم و تعفن فراگیر کشتی دلم را آشوب می‌کند کافی‌ست جستی بزنم و خودم را برسانم به بام. اگر خوش‌شانس باشم و باد موافق بوزد و دود گازوییلِ اگزوز‌های عظیم کشتی را دور کند، آن وقت می‌توانم چند کام از هوای لطیف تنگه‌ی داردانل ببلعم و حالم جا می‌آید. بایستی قبول کنم، اقلیم این منطقه با من سازگار است. اولین روزی که هنوز روی خشکی بودم، با همان جیپ مدل بالا توی جاده به سمت کشتی می‌راندیم، با ولع تپه‌های کوتوله و درختان کپلی که گله به گله روییده بودند را تماشا می‌کردم، شیشه‌ام را تا ته پایین داده بودم، باد به صورتم می‌خورد، داوود، پیرمردِ مدیر پروژه یک ریز ور می‌زد، سعی می‌کردم نشنومش و فقط به این فکر می‌کردم که این منطقه چقدر با من سازگار است. حتی همین نکته که درختانش تنک و دور از هم روییده بودند را هم دوست داشتم. وسط نطقش این «رویش خوش‌فاصله‌ی درختان» را به داوود هم متذکر شدم که سریع گفت چون ترکها خیلی وقت پیش ترتیب درختها را داده‌اند و جنگلها را از ته تراشیده‌اند. مزخرف می‌گفت. خرفتی و بدبینی از خصائل بین‌المللی پیرانند و داوود هم نمونه‌ای متعارف از این قوم. دور نشویم. حتی چند روز پیش که سلفی‌ای برای جمال فرستاده بودم گفت اونجا هم ماسک سیب‌زمینی می‌ذاری؟ منظورش واضح بود و حق هم داشت. تهران هفته‌ای یکی-دو مرتبه ماسک سیب‌زمینی می‌گذاشتم، به توصیه‌ی گریمور تارکوفسکی و الحق که جواب هم گرفته بودم. پوست نقطه ضعف ماهایی‌ست که اعصابی ضعیف داریم. بهم ریختگی خُلق و فکر و خیال را می‌شود پنهان کرد، می‌شود ناملایمات را در «اندرون» تلنبار کرد و حتی می‌شود تا آنجا پیش رفت که لبخندی هم به صورت چسباند اما نهایتاً عفونت راهش به بیرون را می‌جورد و به سطح نشت می‌کند، پوست را خراب می‌کند، تقریباً شبیه فرایند نشت روغن‌های نارنجی ساندویچ بندری. چاک و چروک، حفرات عمیق، کاهش چشمگیر الاستیسیته، کدورت پوست و عوارض دیگر. من هم تمامی اینها را توی آینه می‌دیدم. ماسک سیب‌زمینی تلاشی بود برای ترمیم، برای شادابی پوستم. انصافاً هم کمی جواب می‌داد. سیب‌زمینی خام شبیه یک معدن جوان و جوشان پتاسیم است و بعد از ماسکی ۴۵ دقیقه‌ای به وضوح «می‌درخشیدم» و حتی یک دفعه‌ای را یادم است که شانس یارم بود و سیب‌زمینی‌ای فوق‌العاده غنی نصیبم شده بود و بعد از اتمام ماسک نوایی باریتون و بی‌منشأ به گوش رسید: «خسوس کریستوس… خسوس کریستوس…» منتها آن درخشندگی صورتم در سلفی که جمال بهش اشاره کرد فقط و فقط محصول هوای لطیف تنگه‌ی داردانل بود و لاغیر و این را خود جمال هم تایید کرد. گفت: آب و هوای اونجا بهت می‌سازه.

 

 

۸- پوتین‌های کاترپیلار

طمع و مال‌اندوزی. دو عاملی که باعث شدند با تردید ظاهری اما اشتیاقی باطنی این ماموریت را بپذیرم. گاهی فکر می‌کنم در این حرفه بیشتر از بقیه‌ی حرفه‌ها، رزق نظمی ندارد. حداقلش این است که تابعی‌ست از قیمت جهانی نفت و گاز. از آن طرف گفته‌اند که قضیه چندان هم بی‌نظم نیست: «دو چیز محال عقل است خوردن بیش از رزق مقسوم و مردن پیش از وقت معلوم.» با این حساب این ماموریت‌های پیاپی رزق مقسوم من بوده‌اند. مدام به تعبیر خواب یوسف فکر می‌کنم؛ هفت سال نعمت و سپس هفت سال خشکسالی. پس باید کار کنم و پس‌انداز کنم برای دوران خشکسالی‌ام. ترسم این است که مبادا دستی دستی با همین استدلالها غرق در کار بشوم؟ مقاطعه‌کاری را اینقدر پیش ببرم تا خودش دوباره تبدیل شود به نوعی کارمندی تمام وقت؟ و البته یادمان نرود: «نیک بخت آن که خورد و کشت و بدبخت آنکه مرد و هِشت». تعادلی لازم است، مبادا کِشتم زیادی شود و موقع رفتن بیش از آنچه لازم است برای بازماندگان، بازماندگانی که فعلاً ندارم، جا بگذارم؟ بعد از تجربه‌ی مرگ ناگهانی مادرم می‌فهمم که این هِشتن چیست. واقعیت پیش‌پا افتاده‌ای است اما آدم چیزی را نمی‌تواند ببرد آن طرف. همه چیز همین جا باقی می‌ماند. مادرم حتی ورقه‌های امتحان میان ترم دانشجوهایش را هم صحیح نکرده بود. کپه‌ای دفترچه‌ی امتحانی که با دستخطهایی عمدتاً زشت و مضطرب سیاه شده‌اند. تا همین چند وقت پیش دور و بر خانه بودند. حتی یک وصیت‌نامه‌ی درست و حساب هم نداشت. تنها چیزی که ازش پیدا کردم چند خط کوتاه بود در طلب بخشش از فرزندانش. همین. آن هم روی کاغذی که پشتش یک لکه‌ی روغن بود و گوشه‌اش پاره. بوضوح محصول یکی از آن لحظات سودایی‌اش بود. با این اوصاف بایستی حواسم جمع باشد که آذوقه‌ی زیادی جمع نکنم.

 

 

البته منفعت مالی فقط یک ور ماجراست. ماموریت قبلی‌ام علی‌رغم سختی‌هایش عواقب خوبی داشت. بایستی کیلومترها از تهران دور می‌شدم تا بتوانم وضعیت تهرانم را ببینم. از تهران نمی‌توانستم تهران را ببینم. بایستی دور می‌شدم، از دریا توانستم تهران را، خودم را و پدرم را ببینم. وقتی برگشتم بلافاصله گذاشتم پی اجاره کردن خانه‌ای در حومه‌ی شهر. بعد از اثاث‌کشی رابطه‌ام با پدرم آناً بهتر شد. سالم. نمی‌گویم عاشقش شدم چون هیچ‌وقت عاشقش نبودم. این را توی دریا فهمیدم. صرفاً دوره‌ای که مهاجر مغمومی بودم نوستالژی رقیقی درم جاری بود و تصویر پدرم هم آن احساسات آبکی را تغذیه می‌کرد، اما الآن می‌دانم که آن دلتنگی‌ها و بی‌تابی‌ها ربطی به عشق نداشتند. الآن ربطه‌مان «درست» است. محترمانه. جوری که باید باشد. ترجمه‌اش این است که مثلاً قبل از عزیمت، روز آخر را با پدرم گذراندم. از کبابی مورد علاقه‌اش برایش کوبیده گرفتم و برای خودم چنجه.کوبیده، هر کوبیده‌ای بغیر از کوبیده‌ی اطمینان در کمرکش بازار تجریش، برای جهاز گوارشم زیادی ناگوار است. نوعی ماجراجویی خطرناک است که عواقبش معلوم است. عواقبش ثقل، دل‌درد و انتشار بوی بد پیه از حفرات پوستم است. البته مقصر کبابی‌های طماعند که به جای قلوه‌گاه، پیه می‌ریزند در مایه‌ی کباب‌شان. اما هدف من محقر و مختصر بود: ترتیب روزی پرنشاط با پدرم، و نه اصلاح روال کاری کبابیِ کسرا. بعد از نهار جفت‌مان چرت زدیم. عصرش کفشهای کاترپیلارم که از حسن‌آباد خریده بودم را نشانش دادم و کیف کرد. پنجه‌اش را فشار می‌دادم و می‌گفتم ببین، لامصبا بجای آهن فیبرکربن کار گذاشتن، ضد برق هم هست… الگوی این مکالمات ثابتند: غرب به مثابه جادوگری که هر از گاهی ما را با محصولات رنگ و وارنگش شگفت‌زده می‌کند. نهایتاً برای تکمیل شیرین‌کاری‌ام قیمتی یک سوم قیمت واقعی خریدم ذکر کردم. هر رابطه‌ای از جایی به بعد معنی اولیه‌اش عوض می‌شود، خلاصه می‌شود به تعدادی ترفند برای حفظ و مدیریت رابطه. چیز بدی هم نیست. بد هم باشد روال دنیا اینطوری‌ست. برای خودم هم خوب است چون وقتی در مورد پنجه‌ی سفت پوتین‌هایم حرف می‌زنم دیگر لازم نیست به ناله‌های پدرم در مورد پیری‌اش گوش بدهم. چند شب قبلش پای تلفن می‌گفت پاهایش خشک شده‌اند و این پیاده‌روی اخیرش کمی کمکش کرده. اکسیر حیات، سنگ فیلسوف، ضماد ضدپیری، هیچکدام اینها هنوز پیدا نشده‌اند و هیچ کسی نمی‌تواند آدمها را در حل اینجور مشکلات کمک کند. گاهی فکر می‌کنم مادرم شانس آورد که تالاپی افتاد و مرد وگرنه سالیان سال، حین پرستاری از شوهر پیرش باید به ناله‌هایی در مورد خشکی پا و مرض قند گوش می‌کرد. تازه خشکی پا که مرتفع شود باید سرگرمشان کرد. زیارت امام‌رضا، زیارت شاه‌عبدالعظیم، حج عمره، شمال، جنوب، سفر به مرکز کره‌ی زمین. پیران مثل کودکان تشنه‌ی توجهند. یعنی همه‌ی سنین تشنه‌ی توجهند اما پیران و کودکان ابایی از بیانِ تقریباً مستقیم خواسته‌شان ندارند. باید قبول کرد، سالخوردگی بدترین فصل زندگی‌ست. نیمه‌شب که اسنپ گرفتم برای فرودگاه پدرم هم بیدار شده بود. با شورت و عرق‌گیر سفید بی‌هدف دور آشپزخانه می‌چرخید، همانند روحی سالخورده. تاکید کرد که اسنپ نگیرم و اگرچه گرانتر است اما با آژانس بروم چون مطمئن‌تر است و من هم موبایل به دست تاییدش می‌کردم، «آره، اسنپ هم دیگه بد شده، اصلاً مثل سابق نیست،» و همزمان موقعیت راننده‌ی اسنپ روی نقشه را رصد می‌کردم. در مسیر فرودگاه به گربه‌ام فکر کردم و چمنهای نوپای باغچه‌ام، به اینکه تا مدتها نمی‌بینم‌شان.

 

تنگه‌ی داردانل – دو

فایل ای‌پاب کل بخشها: لینک

۴- تنگه‌ی داردانل
تنگه‌ی داردانل در غربِ غرب ترکیه است. آبراهه‌ی باریکی‌ست که دریای مرمره را به دریای اژه وصل می‌کند. آنطرفش می‌شود یونان، می‌شود تروآ. خط لوله‌ای طرح کرده‌اند که عرض تنگه را رد می‌کند. بخشی‌ست کوچک از خط لوله‌ای طویل که گاز طبیعی را از میادین دریای خزر، آذربایجان، می‌رساند به اروپا. خط لوله‌ایست عمدتاً روی خشکی، غیر از همین بخش تنگه‌ی داردانل که مدخلش است به اروپا. اسمش را گذاشته‌اند خط لوله‌ی سرتاسری آناتولیا. انگار ترکها وقتی می‌خواهند اسامی خوش رنگ و لعاب بسازند که نشان دهنده‌ی عظمتشان باشد، جوری «آناتولی» را درش می‌چپانند. شبیه بیماری ما با تخت جمشید و پاسارگاد. این منطقه تاریخچه‌ای هم دارد. خشایارشا و اسکندر مقدونی جفتشان به نوبت پلهای شناوری روی این تنگه ساختند و لشگرشان را از این قاره به آن دیگری بردند. پلها به نوعی شاهکارهای مهندسی دوران قدیم بودند. مهندسِ خشایارشا چندین و چند کشتی را بغل به بغل همدیگر لنگر می‌کند، روی‌شان را تخته‌کوبی می‌کند و اینجوری اولین «پل شناور» دنیا را می‌سازد؛ مناسب برای عبور پیاده و سواره نظام. طوفانی پل را خراب می‌کند. خشایارشا برآشفته می‌شود، مهندس بدبخت را گردن می‌زند و بعد دستور می‌دهد برای مجازات، سربازانش تنگه را ۳۰۰ ضربه شلاق بزنند، بر سر آب دریا فریاد بکشند و با آهن گداخته «داغش» کنند (ویکیپیدیا به نقل از هرودوت). دوره‌ی جالبتری از دنیا بوده، هنوز طبیعت عقل و اراده داشته و تنبیه کارساز بوده.

اقتصاد پروژه‌های نفت و گاز خارج از فهم منند. نمی‌فهمم این کار چقدر منفعت دارد که به خاطرش حاضرند با این همه بدبختی از وسط یک قاره تا قاره‌ای دیگر خط لوله بکشند. احتمالاً تا آخر عمر کاری‌ام هم نخواهم فهمید. البته که فهمش چندان هم پیچیده نیست اما کو میل و علاقه؟ دنیای متجدد از متخصصینی تشکیل شده که سر از کار همدیگر در نمی‌آورند و اصلاً انگار مرجعی عالی مقرر هم کرده که سر از کار همدیگر در نیاورند. تکنولوژی تکه تکه است. من بازرسی لوله‌ام را می‌کنم و کاری هم به مابقی‌اش ندارم. فقط گاهی که به دریای دور و برم نگاه می‌کنم یادم می‌افتد که یک روزی همه‌ی اینها یک دریای واحد بوده‌اند، همه‌شان به هم وصل بوده‌اند، دنیا ذره ذره خشک شده تا رسیده‌ایم به این تقسیمات امروزی. یا می‌شود مثل ملویل از آن طرف به قضیه نگاه کرد: طوفان نوح فروکش نکرده، احمقها! دو ثلث دنیا هنوز زیر آب است!

۵- بار بیفکند شتر، چون برسد به منزلی
برای پیوستن به کشتی بایستی خودم را به بندری می‌رساندم به نام چاناق‌قلعه. سه تا هواپیما عوض کردم و راستش بعد از همان اولین پروازم بقدری کوفته بودم که دو تا صندلی خالی کنار فرودگاه آنکارا پیدا کردم، کفشهایم را در آوردم، گرمکنم را مچاله کردم زیر سرم و نیم ساعتی خوابیدم. بیهوش. وسطش حتی پهلو به پهلو هم شدم، زانوهایم را جمع کردم توی شکمم، جنینی. داشتم به این فکر می‌کردم که چند سال قبلتر عمراً چنین کاری نمی‌کردم، از مسافرین ناشناس فرودگاه خجالت می‌کشیدم، الآن نه. اما خب گفتم که، اینقدر خسته بودم که خواب مجال این بررسی‌های دوزاری را نداد. بیدار که شدم سینه‌خیز خودم را رساندم آن سمت سالن انتظار فرودگاه، همبرگری چاقالو و لیوانی بزرگ آبجو سفارش دادم. از ترس اینکه پیشخدمت نفهمد بزرگترین لیوان مدنظرم است با انگشت و علامات چشم و ابرو لیوانی روی پیشخوان را نشانش دادم که تقریباً اندازه یک سطل آشغال کوچک بود. بعد هم می‌خواستم توضیح بدهم که عازم ماموریت دریا هستم و چند هفته‌ای «خشک» خواهم بود و اینجوری زیاده‌روی‌ام را توجیه کنم. نهیب. این افکار به کجا می‌روند؟ قرار نبود که آن پیشخدمت را دوباره ببینم. بایستی مصمم‌تر بشوم و جوری، نمی‌دانم چه جوری، به این فکر نکنم که مردم راجع به من چی فکر می‌کنند. آبجویم را که آورد و دو قلپ که سر کشیدم معضل پیشخدمت را فراموش کردم، اما متوجه شدم که خودم تبدیل شده‌ام به این مردهایی که تا پایشان را از ایران بیرون می‌گذارند خیک‌شان را پر از الکل می‌کنند. از توی فرودگاه می‌گساری را شروع می‌کنند و تا فرود هواپیمای برگشت‌شان ادامه می‌دهند. چاره‌ای نبود و بایستی این کسوت جدیدم را می‌پذیرفتم؛ دراز کشیدن روی صندلی‌های فرودگاه و حالا هم سر کشیدن آبجویی گنده در فرودگاه، شبیه ندید بدیدها.

۶- ظلمات
تا مقصد تقریباً ۲۴ ساعت توی راه بودم. دم فرودگاه چاناق قلعه راننده‌ای مجتبی نام آمده بود دنبالم و شکسته بسته انگلیسی حرف می‌زد. سوار جیپی مدل بالا شدیم. مردد بودم عقب بنشینم یا جلو. خودش در عقب را باز کرده بود و چیزهای نامفهومی می‌گفت. حدس زدم که درِ عقب را برای چمدانم باز کرده و خودم بایستی صندلی جلو بنشینم. خسته‌تر از آنی بودم که به این چیزها فکر کنم و خود مجتبی هم تا به صندلی تکیه دادم گفت یو اسلیپ. تعجب کردم چون حدس می‌زدم مطابق معمول نهایتاً ۵ دقیقه بعد می‌رسیم به هتل و می‌توانستم این مدت را بیدار بمانم. مدتی راند و در ظلمات شب از شهر خارج شد. به مقصد نمی‌رسیدیم. نگران شده بودم. رادیوی ماشینش را روی موج «نوستالجیا» گذاشته بود. پاپهای کم‌مایه‌ای می‌خواند. گمانم مجتبی اضطرابم را حس کرد. چیز عجیبی نیست. حیوانات هم بدون داشتن قوای تکلم احساساتی مثل اضطراب را درک می‌کنند. گونه‌ای رد و بدل کردن اطلاعات با روشی ناشناخته. با خودم فکر کردم این سفر از شروعش با همین ادراکات متقابل و غیرقابل توضیح گره خورده. مثلاً؟ بعد از خرید لباسم، اطراف میدان حر بودم و دلم ضعف می‌رفت. اغذیه‌فروشی نیک‌برگر توجهم را جلب کرد. چرا؟ چون تعدادی مرد نخراشیده داخلش نشسته بودند و با اشتها ساندویچ می‌لمباندند. دوتایشان نظرم را بیشتر جلب کردند: بطری‌ای نوشابه نارنجی خانواده بین‌شان بود و نوبتی از آن سر می‌کشیدند. با ریاضیاتی پیش‌پاافتاده متوجه شده بودند که بطری خانواده به صرفه‌تر است. پس از هر قلپ نوشابه چهره‌شان خندان‌تر می‌شد، تتمه‌ی لقمه‌ی توی دهانشان را به مدد آن مایع گازدار و شیرین فرو می‌دادند و معلوم بود کاملاً راضی‌اند از اینکه با خرج کمی هوش حالا می‌توانند اینطور بی‌نگرانی از اتمامْ نوشابه سر بکشند. چند مشتری دیگر هم بودند و من هم بعد از سفارش بندری‌ام لا لوی‌شان جایی برای خودم پیدا کرد. مرد بغلی‌ام هم دقایقی قبل از من بندری سفارش داده بود. شاید دلیل سفارشم من هم همین بود: پیدا کردن قربانی دیگری که با همدیگر در اثر مسمومیت در اطراف میدان حر هلاک بشویم. ساندویچم دراز و سنگین بود. هر چه پیش می‌رفتم روغن‌های نارنجی بیشتر نشت می‌کردند و جدار خارجی نانم چرب و رنگی می‌شد. غذای بدی نبود اما خب بندری از آن چیزهایی‌ست که خوشمزگی‌اش را از کیفیت نازلش می‌گیرد و برای همین کماکان با ترس و لرز گاز می‌زدم. قضاوت کیفیت بندری کار دشواری‌ست. کناری‌ام تا تهش را خورد، حتی کونه‌ی نانش را هم بلعید، هنوز مشغول جویدن بود که دیدم به من نگاه می‌کند و با حالتی ناراضی و لب و لوچه‌ای کج سرش را به عقب می‌اندازد و بعد از کمی سکوت نچ کشید و گفت نع، بندریش مالی نبود. تاییدش کردم و گفتم آره، فقط در حد رفع جوع. گفت روزتون خوش و رفت بیرون، وارد آفتابها و دودهای میدان حر شد و بعد گم شد. مردک نچ‌نچو اشتهایم را کور کرده بود. ساندویچ را نصفه کاغذپیچ کردم. مردد بودم بیندازمش دور ممکن است ساندویچی ناراحت شود. خواستم پچپانمش توی کیفم و یاد روغنهای نارنجی و آستری زیبای کیف نازنینم افتادم. بهرحال شروع سفرم هم با چنین ادارک متقابل و غیر قابل توضیحی بود، مکالمه‌ای کوتاه با مردی بندری‌خور که دیگر او را نخواهم دید.

مجتبی هم با چنین فرایندی نگرانی‌ام را حس کرده بود. گفت لانگ وی، و خندید. خیالم کمی راحت شد. چشمانم سنگین می‌شد. سرعت‌سنجِ دیجیتالیِ جیپ نود و خورده‌ای نشان می‌داد. آسفالت‌شان نرم و هموار بود. با خودم گفتم این ترکا… حتی آسفالاتاشونم از آسفالتای ما بهتره. انگار این عبارات قالبی در بانکی انتزاعی وجود دارند و آدم فراخور سن و سالش تعدادی از آنها را انتخاب می‌کند و می‌شوند ورد زبانش. بعد فکر کردم عجب ماشین راحتی‌ست و بد نیست خودم هم راجع به تنفرم از «شاسی‌بلند» تجدید نظر کنم، علی‌الخصوص حالا که حومه‌ی شهر زندگی می‌کنم و ممکن است زمستا‌ن‌ها برفگیر شوم. یاد مادرم افتادم که او هم اواخر عمرش سوار شاسی‌بلند یکی از دوستانش شده بود و کلی کیف کرده بود. هر چه من با حرارت در مورد نوکیسگی شاسی‌بلندسواران تهران سخنرانی می‌کردم او با لبخندی موذی جواب می‌داد: اما توش خیلی راحته. یواش یواش توی جیپ خوابم برد. گاهی گردنم می‌گرفت و از خواب می‌پریدم. در ۲۴ ساعت گذشته هر بار با گردن درد و در حالتی نیمه‌نشسته از خواب بیدار می‌شدم. گردنم را چرخاندم و لبخندی به مجتبی زدم. ندید. به سیاهی‌های روبرویش خیره شده بود. رادیو «نوستالجیا» هنوز می‌خواند. فکر کردم دیگر سنم مناسب این لبخند مسخره‌ای که به صورتم چسبانده‌ام نیست و وقتش شده که چهره‌ام را با اخمی مردانه زینت دهم، وقتش شده که چندتا فحش را شخصی و مالِ خود کنم و اینجور وقتها که با اعصاب خراب و گردن کج از خواب می‌پرم زیر لب فحشی آبدار بدهم، جگرم خنک شود و راننده هم حساب کار دستش بیاید.

تنگه‌ی داردانل – یک

فایل ای‌پاب کل بخش‌ها: لینک

۱- خبر اعزام
تقریباً یک هفته‌ای فرصت داشتم تا برای ماموریت دریا آماده شوم. اولین گام خرید لباس و کفش کار بود. بایستی می‌رفتم حسن‌آباد که بورسش است اما فکر کردن به متروی تهران مدام باعث می‌شد تنبلی کنم. روز دوم یا سوم راهی شدم. از آخرین باری که سوار مترو شده بودم همه چیز فرق کرده بود. به پدرم حق دادم که اینقدر از مترو تعریف می‌کند. مشکلات قدیمی، مثلاً میله‌های چرب و هوای سنگین و عفونی داخل واگنها همچنان به قوت خود باقی بود. همانطور که انتظارش می‌رفت دست‌فروشها هم زیاد شده بودند که چیز عجیبی نیست. آدمیزاد، منهای امثال ما سرخوردگان سترون، زاد و ولد می‌کنند و آن روز هم بچه‌های همان دست‌فروشهای قدیمی را می‌دیدم که حالا به جای شورت با الیاف گیاهی چیزهای دیگری می‌فروختند، سیم‌های رابط موبایل، جعبه‌های کوچک حاوی انواع و اقسام آچار و پیچ‌گوشتی و خنزر پنزرهای دیگر. مشخصاً باهوش‌تر از پدران‌شان شده بودند اما هنوز نه آنقدر باهوش که بتوانند خودشان را به «سطح» زمین برسانند. احساسات متناقض من هم پس از گذشت این سالها عوض نشده بودند: ترکیبی از دلسوزی و نفرت، دو تا چیزی که احتمالاً هیچ‌کدامشان به درد مخاطبش نمی‌خورد.

۲- متروی متروپولیس
اما خب بایستی قبول کرد: بالاخره با همین وسیله‌ی حمل و نقل بویناک خودم را از این‌ور شهر به آن‌ورش رسانده بودم. تازه، روابط عمومی روی در و دیوار تبلیغاتی چسبانده بود که با مایه‌هایی مذهبی قضیه‌ی بوی بد دهان و بدن را به مسافرین مترو تذکر داده بود. پوسترهای مفرحی طراحی کرده بودند با این شعار که بوی بد، پایمال کردن حق‌الناس است یا چنین چیزی. منظورم این است «سیستم» به قضیه واقف است و راهکارهایی هم در آستین دارد. اینها را در تایید خوبی‌های مترو برای پدرم هم گفتم و خب گمانم حتی اشک شوق را گوشه‌ی چشمانش دیدم؛ انگار حس می‌کرد بالاخره موفق شده میراث «عشق به مترو» را به پسر ارشدش هم منتقل کند. بعد هم جهت محکم‌کاری برایش تعریف کردم که ایستگاه «توپخونه» پیاده شدم و تا حسن‌آباد پیاده رفتم و اصلاً هم راهی نبود، خوش خوشک رفتم و هوا هم که عالی. شبیه اینهایی حرف می‌زدم که تهران و علی‌الخصوص محله‌های قدیمش را مثل کف دستشان می‌شناسند. البته این یک نقش دروغین بود چون اینقدر از تهران، از سرتاپایش، از محله‌های کهنه و نویش با هم بدم می‌آید که بتازگی موفق شدم کلهم از آن فرار کنم، نفرتم به نوعی بنزینم بود برای فرارم، به حاشیه‌اش فرار کردم، جایی که هنوز غیر از کلاغ‌های بدصدا و گربه‌های کور جانوران دیگری هم زندگی می‌کنند، درختانش هنوز سبزند و شبیه دسته‌جاروهای سوخته نیستند. البته هیچ بعید نیست همین «حاشیه» هم روزی به انضمام «کلان‌شهر» در بیاید، آن روز دور نیست، کلان‌شهر همانطور که از آهنگ اسمش پیداست یک هیولاست، زنده و گرسنه، مدام رشد می‌کند، حاشیه‌های خودش را می‌خورد و گنده‌تر می‌شود و البته نقشه‌ی حرکات امثال من هم مشخص است، دور شدن و دورتر شدن، نوعی فرار دائمی از دست کلان‌شهر و مردمانش.

۳- حبیب الله
یک ساعتی در حسن‌آباد گشتم و جنس مورد نظرم را پیدا نمی‌کردم. عمدتاً بنجل می‌فروشند و وقتی هم سراغ لباس کار خارجی می‌گیری با تعجب سوال می‌کنند که شغلت چیست. فضولی بخشی از طبیعت مردم است. تک و توک کسبه‌ای خفتم می‌کردند. یکی‌شان بود که شاگردش را فرستاد انبار را بگردد چون حدس می‌زد لباس کار مورد نظر «آقا مهندس» را در انبار دارند. در فاصله‌ای که شاگرد بدبخت در انباری زیر کوچه پس کوچه‌های حسن‌آباد دنبال لباسی می‌گشت که هیچ تصوری از ریختش نداشت، اربابش در مغازه‌ای که زیادی تویش جنس چپانده بود برایم زبان می‌ریخت. ازم پرسید چای میل دارم که گفتم نه، چون حدس زدم که اگر چای را قبول کنم مجبورم جنس غلطی که بهم می‌دهد را بخرم. ادامه داد کاپوچینو هم داریما؟ مطمئن شدم که قضیه‌ی چای و قهوه تله است و مصرانه‌تر گفتم که صرف شده. دروغ می‌گفتم. کدام احمقی ممکن است در پس کوچه‌های حسن‌آباد کاپوچینو «صرف» کند و بعد برود دنبال خرید لباس و کفش کار؟ با توجه به اینکه هوشمندانه «نان و نمک» کاسب کچل را نپذیرفته بودم، اهن و اوهونی کردم و گفتم قربان پس من می‌رم یه دوری بزنم و دو دقیقه دیگه بر می‌گردم خدمتتون. نگذاشت. گفت شاگردش بزودی برمی‌گردد. مضاف بر اینکه اطمینان داد جایی غیر از آنجا لباس کار مارک «دیکیز» ندارد. گمانم شاگردش در زیرزمین‌های حسن‌آباد گم شده بود. حق داشت. معابر روی سطح زمین حسن‌آباد هم وضع ناجوری دارند و وای به حال زیرزمین‌هایش. بالاخره شاگرد آمد، با یک دست لباس کار که وقتی بازش کردیم معلوم شد سرهمی نیست و صرفاً یک لباس آستین کوتاه است. کاسب لجباز بالاخره اجازه‌ی مرخصی داد. پشت سرم شنیدم داد زد که بیخود نگرد جایی پیدا نمی‌کنی. نیم ساعت دیگر هم گشتم و حرفش را باور کرده بودم. اما کاسبهای حسن‌آباد هم مثل هر قشر دیگری خوب و بد دارند. همه‌مان هر دو نوع را دیده‌ایم. بالاخره من هم از مغازه‌ی یکی از کاسبهای تپل و مهربان سر درآوردم و بهم گفت بیخود نگرد، یه راست برو میدون حر، مغازه‌ی فلانی.

دریای سیاه – سه

فایل ای‌پاب کل سه بخش: لینک

بیشتر اوقات به پول فکر می‌کنم. به اینکه با دستمزد ماموریت دریا چه کارهایی می‌توانم انجام دهم و بعد می‌بینم کار زیادی هم نمی‌شود انجام داد. تنها چیزی که مسجل می‌دانم همین است که برگشتم خشکی از پدرم جدا می‌شوم. از وقتی آمده‌ام دریا با پدرم صحبت نکرده‌ام. گفته‌ام خواهر و برادرم بهش خبر بدهند که خوب و سالمم. اما واقعیت این است که حوصله‌ی پدرم را ندارم. خواندن رمانی ضخیم در مورد پدرکشی هم طبعاً مرهم این افکارم نبود.

برگردم خشکی تصمیم گرفتم بروم آن پشت مشتهای لواسان، جایی که هنوز قیمتها منفجر نشده چیزی اجاره کنم. ترجیحاً خانه‌ای حیاط‌دار. یک حیاط پیزوری و چهار تا گلدان و سبزه چیست که تا آخر عمر آدم حسرتش را بکشد؟ مضاف بر اینکه، فکر کنم با دقت خوبی زندگی‌ام شکل گرفته: من، گربه، بدون شغل دائم، گهگاه بازرسی بیمه و مقاطعه‌کاری. دو ترم گذشته دانشگاه هم درس دادم. اما چیزی نیست که بخواهمش. آخرش آدم می‌شود یکی مثل مابقی اساتید عقده‌ای. می‌شود دکتر بیجاری. دکتر آشتیانی. منفعت مالی هم که هیچی. من که حق‌التدریس بودم. بابت درس سه واحدی آخر ترم مبلغ قلیلی بهم دادند. مسخره. پیشنهاد استخدام هم که نداده‌اند و یحتمل نمی‌دهند. گشنه‌ی استخدام اینقدر زیاد است که نوبت به من نمی‌رسد.

هنوز هم که نزدیک نرده‌های دانشگاه می‌شوم به هم می‌ریزم. تشویش و نگرانی. هنوز هم سگهای نگهبان آن دم هستند. دانشگاهی که من درس می‌دادم لشکر نگهبانی‌اش نوعی نظارت نامحسوس داشت. انگار کسی دروازه را نمی‌پایید. بعد که رد می‌شدی ناگهانی کسی می‌پرید جلوی صورتت و خفتت می‌کرد. جلویت قد می‌کشید. با پیراهن آبی کمرنگ و سردوشی‌های منقش به آرم حراست دانشگاه. باید جلویش پس می‌کشیدی، عقب‌نشینی می‌کردی، چندین و چند قدم. گمانم لای بوته‌ها کمین می‌کنند. طعمه‌هایشان امثال منند. چیزی توی صورت آدم می‌خوانند. احتمالاً همان ترس را. ترس از گیر افتادن. به نوعی هر کدام‌شان یک روان‌شناسند و به دقت حالات صورت افرادی که می‌خواهند از دروازه‌ی دانشگاه وارد شوند را بررسی می‌کنند. مطمئنم از این نگرانی زیرپوستی مراجعین لذت می‌برند. و بعد، درست همان موقعی که فکر می‌کنی به سلامت از دروازه گذشتی، درست همان موقع می‌پرند مقابلت. توضیح می‌دهی حق‌التدریس هستی. کارت می‌خواهند. «نه قربان، شرمنده، کارت ندارم، می‌خواین کارت ملی‌مو تقدیم کنم؟» با اکراه راهت می‌دهند. چرا باید اینطور برای این موجود بوگندو زبان بریزم؟ چرا باید با گردن کج پیشنهاد بدهم که کارت ملی‌ام را«تقدیمش» کنم؟ چند باری هم آن یکی روش را امتحان کردم. روش دکتری مغرور که با چشمانش از نگهبان می‌پرسد «تو سگ کی هستی؟» منتها آن روش هم جواب نمی‌دهد. برای امثال من جواب نمی‌دهد. چرا؟ چون بدنم از درون درد می‌گیرد. الآن که فکرش را می‌کنم، چه در کسوت دانشجو چه مدرس، هر بار که از این زیر این دروازه‌ی ایکبیری رد شده‌ام کلی مخاط گند توی تنم ترشح شده. داخلش هم که خبری نیست. منظورم داخل دانشگاه است. همه می‌دانند که دانشگاه دکان شده. دانشگاه آزاد که از اولش تعارفی نداشت اما دولتی‌ها هم دیر یا زود مسیرشان همان است. من هم به دانشجوهای پولی-دولتی درس می‌دادم. شاید چند سال پیش، از اینکه به مردم برچسب بزنم که خنگند یا زشتند یا فلان جورند ابا داشتم اما الآن نه، الآن برایم بدیهی‌ست که ورودی‌های پولی اساساً کم‌هوشند. ماجرای خفت آخر ترم‌شان هم هست. گدایی نمره. بنوعی بدجنسی‌ام را تحریک می‌کنند و از این بابت ناراحتم، منظورم از لذتی‌ست که با دیدن حقارتشان نصیبم می‌شود. این تدریسی که من انجام می‌دهم فرسخ‌ها با آن تعلیم متعالی که قرار بوده هدفمان باشد فاصله دارد. تدریس فقط شان اجتماعی خوبی دارد. بهرحال باید قبول کرد که مدرس دانشگاه خیلی مجلسی‌تر از بازرس بیمه است.

خلاصه‌اش اینکه تهران کاری ندارم. از بوی گند خیابانهایش هم بدم می‌آید. هم از شمال شهر بدم می‌آید، با آن ساکنان نوکیسه‌ی عقده‌ایش، و هم از جنوب شهر، با آن یکی ساکنان عقده‌ایش. دود و غبار هم که شمال و جنوب ندارد. مثل یک پتوی چرک کل شهر را پوشانده. پدرم هم به دوران آرامشش رسیده. همه‌مان رسیده‌ایم. اگر نرسیده باشیم هم کاری نمی‌توانیم بکنیم. مادرم مرده و حالا این تصمیم شخصی هر کسی‌ست که می‌خواهد زندگی کند یا نه. من که می‌خواهم زندگی کنم.

شبی که پرواز داشتم به سمت روسیه پک و پاره بودم از شدت اضطراب. همه چیز هول هولکی. نیروی موقتی هستم، مقاطعه‌کارم و احتمالاً برای همین شرکت این‌قدر بی‌برنامه باهام برخورد می‌کند. چون مطمئنند به خاطر پول هر کله معلقی می‌زنم. امشب ایمیل بزنند که راغبی؟ فردا صبحش سوار هواپیما هستم و عازم ماموریت. خاصیت پول اینطور است، نیاز آدمیزاد به پول دائمی‌ست و مرتفع هم نمی‌شود. بعد از ظهر جمعه رفته بودم حسن‌آباد لباس کار و کفش ایمنی بخرم. می‌خواستم لباس خوبی بگیرم. جنس خوب. دیکیز. منتها دیکیز فقط توی عسلویه راحت گیر می‌آید. کفش هم از این چرمهای نرم و مرغوب شتری رنگ مدنظرم بود. پنجه آهنی. لباس کار مهم است. می‌دانستم روی کشتی آدم را قضاوت می‌کنند. آخرش هم که چیز خوبی گیرم نیامد. چیزی خریدم شبیه لباس کار سوپورهای شهرداری. نوارهای براقی به حاشیه‌ی آستین‌ها و پاچه‌هایش دوخته شده. مناسب برای سوپوری که حاشیه‌ی مدرس را جارو می‌کند و نه برای بازرس بیمه. رانندگان مجنونی هستند، تا دم پلک‌ها پر از مخدر، با سرعت ۲۰۰ تا ویراژ می‌دهند و این نوارهای شبرنگ باعث می‌شود سوپور «دیده» شود. بدون آنها سوپور دیده نمی‌شود.

برگشتنه از حسن‌آباد کلی گیر کردم توی ترافیک. فکر می‌کردم به پروازم نمی‌رسم و همزمان برای بار هزارم فکر کردم که نباید تهران زندگی کنم. قلبم تند و نامنظم می‌زد و همه‌ی جانم عرق کرده بود. کولر ماشینم هم که خراب. با این احوال متشنج رسیدم خانه و حاضر شدم، کماکان مردد. پدرم هم جویا شد که وایتکس خریدم یا نه، یادم رفته؟ جوابش را ندادم. قبل از اینکه اسنپ بگیرم برای فرودگاه ایستاده بودم مقابل پنجره‌ی آشپزخانه و خب یحتمل توهم است، اما نسیمی وزید، توی صورتم، خنک، بی‌ربط به تیرماه، و خب فکر کنم مادرم بهم گفت برو، اشتباه نکن. اوهام یا غیر اوهام. چه فرقی می‌کند؟ با این وضعیت و با همین قوت قلب آمدم روسیه. به قصد پول و سوار روی همان نسیم.

آن اصل مسخره‌ام هم فقط مانعی ذهنی‌ست، همان اصلی که به خودم قول داده‌ام اجاره‌نشینی نکنم. چرا نکنم؟ بدیهی‌ست هیچ وقت پول نخواهم داشت که ۳۰۰۰ متر باغ-ویلا در اصطلکِ لواسان بخرم. اما شاید بتوانم در افجه یا دهات «مزرعه سادات» چیزکی اجاره کنم. چرا که نه؟ یک بار با یکی از همان اوباش اسکاتلندی کمی گپ زدم. می‌گفت والنسیا زندگی می‌کند. تکنیسین دستگاه عیب‌یاب جوش است. یعنی بهش یاد داده‌اند در فلان موقع مقتضی فلان دگمه را بزند. همین. نوعی روبات که از گوشت و پوست و عضله تشکیل شده. این موجود والنسیا زندگی می‌کند، می‌گوید هوا خوب است، قیمتها ارزان، آفتاب و دریا، مریضم بروم اسکاتلند؟ احتمالاً بحث فرار مالیاتی هم هست. بعد منِ گاو که دکترا دارم این بدیهیات را نمی‌فهمم، توی دودهای تهران زندگی می‌کنم. با پدرم. خریت محض.

پدرم هم به کمک من احتیاجی ندارد. راستش این اواخر چندان حرفی هم نمی‌زدیم. در حد سلام و احوال‌پرسی بود. بقیه‌اش اعصاب خردی. صدای تلویزیونش. بوی گند سیگارش. آشپزی‌اش و اصرار برای اینکه دستپختش را بخورم. شنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها شکنجه بودند. روزهایی که دخترک می‌آمد برای نظافت. البته ادا و اطوارش «دخترک‌وار» است وگرنه شناسنامه‌ای سن یک عاقله‌زن است. نهارها را سه تایی می‌خوردیم و من بی‌وقفه حرف می‌زدم چون حتی یک لحظه سکوت آن جمع سه‌نفره برایم معادل مرگ بود. آخرین سه‌شنبه در مورد این حرف می‌زدیم که چقدر قورمه‌سبزی پدرم خوشمزه شده و چقدر لوبیا سفید بهتر از لوبیا قرمز توی قورمه‌سبزی جواب می‌دهد و بله، لوبیا قرمز اصلاً بدعت است. واقعیت این بود که قورمه‌سبزی‌اش جا نیفتاده بود، آب و دون سوا، و به شدت هم ترش. چون بطری آبلیمو را برمی‌دارد و شری می‌ریزد توی قابلمه‌ی خورشت. نمی‌دانم کدام خری بهش گفته که خورشتها باید ترش باشند، اما بهرحال عقاید غلط در ذهنش لانه می‌کنند. میل مفرطی دارد برای متفاوت بودن. برای سن و سال او عجیب است. خورشتهای ترشش احتمالاً تقلیدی مریض‌گونه و مخدوشند از مادرم که چیزهای ترش دوست داشت. ولی به هرحال محصول غیرقابل خوردن است. سالاد هم مشکلدار است. گوجه‌ها ریز، خیارها ریز، سالاد آب انداخته و خب به مسیر آبها که فکر می‌کنم حالم بد می‌شود، به جویبارهای آب گوجه و خیاری که از لای انگشتان زنک ریخته توی کاسه‌ی سالاد. اما آن را هم مجبورم بخورم. چون اسمم در رفته که سالاد دوست دارم و اگر نخورم بایستی پاسخگو باشم. کل مراسم نهار زیر ۵ دقیقه طول می‌کشد. گاهی فکر می‌کنم چرا همین خانم نظافتچی به جای دو روز در هفته نیاید و کلاً مستقر نشود؟ گیریم با عنوانی دیگر. فقط باید ما فرزندان، یعنی من چون بقیه که خارجند، حواسمان باشد که هول برش ندارد، همین.

مناسبات مالی کثافت‌مان و اینکه طلبم را پس نمی‌دهد هم دلیل دیگر کدورت روابطمان است. هر از گاهی می‌آید یک چک چس تومانی می‌کشد و بهم می‌دهد. بعد می‌گوید بزودی بقیه‌اش را می‌دهم و می‌رود تا ۶-۷ ماه بعد. می‌دانم وصول آن طلب کهنه فرقی هم به حالم ندارد. چرا، اگر به موقع، همان ۷ سال پیش تسویه می‌شد قطعاً فرق داشت، اما الآن نه. با همین حرفها ماجرا را بارها پیش خودم حل و فصل کرده‌ام. به خیال خودم به صلحی درونی رسیده‌ام. اما مدتی بعد می‌بینم هنوز دلچرکینم، بیشتر بابت سواستفاده‌ای که ازم کرده. بلاتشبیه، دمیتری کارامازوف هم نطفه‌ی آن‌همه نفرتش از پدرش سه هزار روبل ناقابل بود. این هم خاصیت پول است. توصیه‌ی قدما هم جالب است: نه تنها بدهی‌ات را پس بده، بلکه سر خود چیزی رویش بگذار، نه به عنوان سود و بهره، بلکه از سر قدردانی.

پدرم اهل بقاست. بافت روانش اینطوری‌ست. آدمی آرام، با اعصاب پولادین و قابلیت وفق‌پذیری بالا. در زندگیش همه چیز داشته. عمر طویل. زن و بچه و نوه. شغلی که دوستش داشته. کمی پول. حالا هم بازنشسته شده. خودش را هم با این شرایط جدیدش هماهنگ کرده، منظورم بازنشستگی و بیوگی‌ست. حالا گیریم روزی ۱۲ ساعت پای تلویزیون چمبره می‌زند. این هم از نظر ناظر بیرونی ایراد دارد. وگرنه او زندگیش شکل خودش را پیدا کرده. همیشه هم مرد تلویزیونی بوده. مادرم زنده بود هم یقیناً شکل زندگی پدرم همین بود. آن اواخر یک روز دیدم پای تلویزیون نشسته، خودکار دستش. صدای آمریکا آمار جنایات رژیم ملایان یا شاید هم تبهکاری‌های مالی سپاه را می‌داد. پدرم عینک زده بود و به دقت یادداشت بر می‌داشت. بنظرم صحنه‌ی رقت‌انگیزی بود. هنوز هم هست. اما خب از آن طرف که نگاهش کنی نه، می‌تواند رقت‌انگیز نباشد. یکی پلاس است توی تلگرام و توییتر، یکی دیگر پای سریال میخکوب شده، پدر من هم پای تلویزیون. ماهیتاً که این چیزها فرقی با هم ندارند. انواع مختلفی از بطالتند. من هم بهتر است دماغم را از زندگیش بکشم بیرون. نه من و نه هیچ کس دیگری نمی‌تواند زندگی گذشته را به پدرم برگرداند. آینده‌ی من در افجه است، شاید هم آن یکی روستای آنطرف‌ترش، سینَک یا نیکنامشهر. این اسمها را از سایت دیوار یاد گرفته‌ام. بازرسی بیمه روی کشتی که تمام می‌شود می‌نشینم مطالعه‌ی املاک اجاره‌ای. من باید به فکر خودم باشم. به فکر روان نحیفم و این کابوس‌های وحشتناکی که گاهی می‌بینم. به فکر زندگی پک و پاره‌ام که به هیچی، مطلقاً به هیچی بند نیست. استوارترین ستونش گربه‌ام است؛ تنها چیزی که زندگی‌ام حولش می‌چرخد و می‌دانم در زندگیم باقی خواهد ماند (و نه زن؛ تاکید دوباره: خواندن رمانی ضخیم پر از زنهای مکار و مجنون کمکی به درمان زن‌هراسی‌ام نکرده). راستش فکر می‌کنم خانه‌ی حیاطدار در افجه برای گربه‌ام هم خوب است. برود درختی در حیاط پیدا کند و کمی در هوای آزاد چرت بزند. به این چیزها که فکر می‌کنم دوباره این کابینی که گه‌گداری شکل قفس می‌شود کلافه‌ام می‌کند. خودش نه، ابعادش. اینجور وقتها نگران می‌شوم مبادا من هم «تب مغزی» کنم و بعد سریع می‌زنم بیرون. به دریا نگاه می‌کنم. اصلاً سیاه نیست. لاجوردی. آرام. بدون موج. صرفاً سطح آب کمی چین می‌خورد. آرام آرام بالا و پایین می‌رود، نفس می‌کشد. تا چشم کار می کند همه جا آبی‌ست، و نه سیاه.

دریای سیاه – دو

فایل ای‌پاب کل سه بخش، برای خواندن راحتتر: لینک

زندگی کشتی آدم را چاق می‌کند. سلف‌سرویس چندین و چند بار در شبانه‌روز غذا می‌دهد، برای شیفتهای کاری مختلف. جلوی خودم را نگیرم ۴ وعده می‌خورم. غذایش هم انصافاً بد نیست. در این سالها غذای مزخرف توی کشتی‌ها زیاد خورده‌ام اما این یکی واقعاً کارش بی‌نقص است، حتی موارد ارزشمند هم داشته‌اند. همین پریشب‌ها لنگ گوسفند بریان کرده بودند. سینی پلاستیکی قرمزم را روی هره سُر دادم تا رسیدم مقابل کمک‌آشپز. مرد فیلیپینی خندان. غذاهای متنوعی داشت. چرا؟ چون اقوام مختلفی روی کشتی هستند. با نگاهی به ریختم، بدون سوال خودش انتخابم را فهمید. دو برش از آن گوشت خوب پخته شده برایم کشید، با یک ملاقه سس گوشت. جدار برش‌های گوشت خوب بریان شده بود و آثار سبزی‌هایی که به پای حیوان مالیده بودند تا مزه‌دار شود را هنوز می‌شد دید. زیاده‌روی کردم و البته مکر میانسالی هم کمکم کرد: نشاسته نخوردم تا جا برای بلع مقدار بیشتری گوسفند داشته باشم. سازگاری گوسفند با مزاج ما شرقی‌ها انکارناپذیر است. از آن‌طرف گوشت گوساله طبعش سرد است و علاوه بر این، گوساله‌های کشتی خیلی سفت و جویدنی‌اند. احتمالاً حتی گوساله هم نیستند، گاوی پیر و چغر. یخ‌زده در اعماق فریزرهای صنعتی کشتی. این ریزه‌کاری‌ها را بعد از چند هفته یاد گرفته‌ام. می‌دانم چی‌ها را بخورم و چی‌ها را نه. دهاتی‌های فیلم «روزی روزگاری در آناتولیا» به آقای دکتر که  شهری‌ست می‌گویند گوشتی غیر از گوسفند نمی‌خورند. این را با نوعی بهت می‌گویند، انگار حتی به‌شان اهانت شده که کسی فکر کرده آنها چیزی غیر از گوسفند می‌خورند. این خاصیت موضع درست و برحق است؛ سرش که ایستاده باشی، گمراهان را با نوعی بهت نگاه می‌کنی.

بنوعی تنها تفریح مجاز کشتی همین غذا خوردن است. سالن ورزش هم دارد. گاهی می‌روم و کمی ورجه وورجه می‌کنم. کمی هم وزنه. دوست دارم شکمم برود تو اما در سن سال من تقریباً شبیه معجزه است. حرکات مخصوص شکم می‌زنم. هر خری می‌داند که بی‌فایده است، و حتی اثر عکس دارد؛ عضلات شکم ورزیده می‌شوند، حجیم می‌شوند و لذا لایه‌های چربی را به بیرون «هل» می‌دهند و اینطوری شکم حتی گنده‌تر هم بنظر می‌رسد. شکم فقط با ترک غذا تو می‌رود. شکمم هم افتضاح نیست، اما با خودم فکر می‌کنم بد نیست حداقل مدتی در زندگی‌ام «اندام ایده‌آلم» را تجربه کنم. احتمالاً نشود. چون شکم‌باره‌ام. مگر اینکه دوباره مصیبتی سر آدم آوار شود. غم و غصه خودبخود لاغر می‌کند. و بدغذا. شاید حرفم قشنگ نباشد اما مادرم که مرد ۷ کیلو کم شدم. ناخواسته.

کابینم یک تلویزیون ال‌جی هم دارد که به دیوار کوبیده شده. عموماً کج شده وباید صافش کنم. چرا؟ بخاطر لرزش‌های گاه و بیگاه کابینم تلویزیون می‌چرخد. علی‌القاعده باید رو به تخت باشد، جایی که من با گرمکن توکرک آدیداسم رویش دراز کشیده‌ام و زانوهایم را می‌مالم که بابت تردمیل زدن زق‌زق می‌کنند. اما بخاطر لرزش‌های کابین تلویزیون چرخیده رو به در توالت. گاهی تلویزیون می‌بینم. گاهی وقتها هم همانطور کجکی تماشایش می‌کنم. گاهی هم صدایش را کم می‌کنم و فقط تصاویری حرکت می‌کنند. بازگشت به سینمای صامت. چندتایی هم فیلم دیدم. مجموعه‌ای از فیلم‌های همه‌پسند هالیوودی روی تلویزیون‌هایمان ریخته‌اند. پریشبها کمی «گود ویل هانتینگ» دیدم. با خودم فکر کردم این «چغر و بدبدن» را حتماً در مورد «مت دمون» گفته‌اند. بعد هم رابین ویلیامز آمد توی فیلم. با لبخند و یک توپ ریش. یادم افتاد که چند وقت پیش، شاید چند سال پیش، خودکشی کرده. آدمی که مرده، بد هم مرده (چون خودکشی «مصنوعی‌ترین» نوع مرگ است)، و حالا آنجا داشت توی تلویزیون بهم لبخند می‌زد. حالم بد شد و دوباره مجبور شدم در کابینم را باز کنم. لنگه کفشم را هم چپاندم لای در تا باز بماند و یادم نرود که هنوز «آزادم». فیلم مزخرفی بود. بقیه‌اش را ندیدم.

امواج اینترنت تا کابینم نمی‌رسند. نقطه‌ی کور. برای همین زیاد کتاب می‌خوانم. در این سه-چهار هفته‌ی گذشته، مالوی را خواندم و بعدش برادران کارامازوف. حالا هم ولبک و توماس برنارد. بعد از سالها دوباره رمان روسی خواندم. اگر بیست‌سالگی‌هایم بود لابد با دغدغه‌های «عمیق» ایوان کارامازوف در مورد وجود یا عدم وجود خالق کلی عشق می‌کردم. سوال‌های فلسفی. ریشه‌های اخلاق چیست؟ اگر خدایی نباشد همه چیز مجاز است؟ اما الآن هیچی. بعد از سی سالگی چه بلایی سر آدم می‌آید؟ کیفیت شام شبم از وجود یا عدم وجود خالق برایم مهم‌تر است. اخلاق هم که، نمی‌دانم ریشه‌هایش چیست اما یک سری چیزهایی برایم بدیهی‌ست و اصلاً هم مطمئن نیستم که موضوع این چیزها اخلاق باشد یا نه، اما بهرحال مثلاً برایم بدیهی‌ست که این اسکات‌ها که اینطور بی‌محابا جلوی روی من می‌گوزند، خب این غیراخلاقی‌ست. یا موردِ آن یکی مهندسه را بگویم. گاهی توی سالن ورزش کشتی می‌بینمش را بگویم. خیلی از خودش «پر» است. خودنما. مغرور. کم سواد و کم هوش. مهندس ایمنی. مهندسی این روزها باب نیست اما خب بهر حال مهندسی هم برای خودش مراتبی دارد. از هر طرف نگاه کنی مهندسی ایمنی یا مهندسی صنایع در پایین هرم قرار می‌گیرد. آقای ایمنی در جلسات صبحگاهی‌مان لنگ این است که میکروفون را بقاپد. خواسته‌اش ساده است: به من توجه کنید. حرفی هم ندارد. تذکر می‌دهد که وقتی جرثقیل بار بلند کرد از زیر بار راه نروید. بدیهیات. این را زرافه‌ها هم می‌فهمند. چرا وقت جلسه، جلسه‌ای که راجع به پروژه‌ای چندین میلیون دلاری‌ست را اینطور تلف می‌کنی؟ جوان جاهلی‌ست که ریش ستاری گذاشته و موها کچل. روس. بدن عضلانی. از انصاف نگذریم، خوش هیکل است و سر جلسات من معمولا کنار دستش می‌نشینم و روزهایی که آستین کوتاه پوشیده کرک‌های طلایی پشت بازوهایش را نگاه می‌کنم، اما حالا بیراهه نروم، توی سالن ورزش هم دست از خودنمایی بر نمی‌دارد. روی هوا ۱۸۰ می‌زند و عربده می‌کشد. دمبل‌های بسیار سنگین می‌زند و نعره می‌زند. می‌خواهد بگوید من از همه مردترم. گفتن ندارد. بدیهی‌ست. تمامی حرفهای این مرد بدیهی‌ست. این خاصیتش است. اما خب همین عربده‌های خودنمایانه‌اش اخلاقی نیست و خالقی وجود داشته باشد یا نه من با این «اومبره-انیمال» مشکل ساختاری دارم. با او و امثالهم. داستایفسکی جزای سختی برای قهرمان بی‌خدایش در نظر گرفت. جنون. تب مغزی. به نظرم زیاده‌روی کرد. کافی بود مولف کمی صبر می‌کرد و خودش می‌دید همین ایوان کارامازوف که آن رساله‌های شکاکانه و انقلابی را می‌نوشت با شروع میانسالی و غلبه‌ی بلغم چطور  آرام می‌گیرد. سالخوردگی نعمتی‌ست که قهرمانش را از آن محروم کرده. درست است که سالخوردگی باعث زوال تن می‌شود اما از آنطرف سلامت عقل هم می‌آورد. ایوان با فرا رسیدن میانسالی لابد می‌نشست در مورد مویز و گردو و دیگر چیزهای خوب زندگی حرف می‌زد. مثل ما، مثل همه، مثل مالوی که عوض اینکه تب مغزی کند یاد گرفته با زندگی بسازد، یاد گرفته با دو تا عصایش راه برود، به نسبت تند و فرز، و مهمتر از همه، صفحات زیادی هم در مورد مکیدن قلوه سنگ حرف می‌زند. مدعی‌ست گشنگی را برطرف می‌کند. من هم فکری شده‌ام که امتحانش کنم. شاید همین حیله کارگر شود و کمتر بروم سلف‌سرویس کشتی. شاید کمتر بلمبانم و حتی به اندام ایده‌آلم نزدیک شوم.

 

دریای سیاه – یک

فایل ای‌پاب کل سه بخش، برای خواندن راحتتر: لینک

نمی‌دانم چرا اسمش را گذاشته‌اند دریای سیاه چون آبش که آبی‌ست، حتی لاجوردی، بسیار خوشرنگ و شفاف. برای ماموریتی طولانی آمده‌ام دریا. گمانم ۵-۶ هفته طول بکشد و بنظرم می‌رسد «هفته‌هاست» که روی آبم. سِمتم همانی‌ست که همیشه بوده، «بازرس بیمه». فکر کنم یواش یواش بعد از این‌همه سال بایستی به عنوان رسمی‌ام عادت کنم.

دورتادورم تا جایی که چشم کار می‌کند دریاست. عجیب است که چقدر زود عادی می‌شود. انگار که نیست، وجود ندارد. اشمعیل هم اوایل موبی‌دیک همین را می‌گوید. بیشتر از خود دریا، این واقعیت که «دور از خشکی» زندگی می‌کنی عجیب و تازه است. نکته‌ای پیش‌پا افتاده: از روی این کشتی‌های غول‌پیکر نمی‌توان پرید توی آب. نمی‌توان شنا کرد و یا ماهیگیری. پس احتمالاً کسی که در پلاژهای بابلسر لم داده تجربه‌ی اصیل‌تری از دریا دارد. لب ساحل، حد فاصل دریا و خشکی تضادها بهتر دیده می‌شوند. کمی روی ماسه‌ها راه می‌روی و جای مشخصی خشکی تمام می‌شود و «وارد» آب می‌شوی. مرزها جالبند. از مرز که دور می‌شوی یعنی وارد یکنواختی شده‌ای. جذابیتش را از دست می‌دهد. داخل یک مستطیل فرقی با داخل دایره ندارد، تازه به مرزشان، به جدارشان که برسی می‌فهمی یکی مستطیل بوده و دیگری دایره. مثالی دم‌دستی‌تر: وسط روز که هستی «روز» جذابیتی ندارد، نکته‌ای ندارد. اما حوالی طلوع و غروب نه، برعکس، جالبند و تماشایی، چون مرزند، لحظاتی‌اند که شب و روز به یکدیگر تبدیل می‌شوند و تازه آن موقع آدم به روز یا شب فکر می‌کند، نه وقتی داخلش است.

گاهی که بیکارم صندلی‌ام را می‌گذارم رو به دریا. منظره عیناً شبیه روزهای قبل است. تا چشم کار می‌کند آبی. آرام. مگر اینکه بادی وزیده باشد و امواجی کوتوله و ناشکنا روی سطح دریا ببینی. معدود روزهایی هم دریا کمی مواج‌تر بوده. امواج کمی قد می‌کشند، قله‌شان تیز می‌شود و کله‌شان  کف می‌کند، اصطلاحاً قله‌ی موج می‌شکند. در هر حال نکته‌ی جالبی ندارد و به دو دقیقه نمی‌کشد که دست به موبایل می‌شوم. اگر با خانواده و دوستان فیس‌تایم کنم دوربین را می‌چرخانم و دریای آبی پهناور را نشانشان می‌دهم. نمی‌دانم واقعاً برایشان جالب است یا برای دلداری منی که اینجا گیر افتاده‌ام وانمود می‌کنند که جالب است.

آخرین بار کارمند بودم که آمدم ماموریت دریا. شاید ۵ سال پیش. یک فرق عمده‌ای کرده‌ام نسبت به آن موقع؛ دیگر مدام فکر نمی‌کنم که استثمارم می‌کنند. خودخواسته آمده‌ام اینجا، برای دستمزدش. می‌توانستم قبول نکنم. قبل از سفر کمی مردد بودم اما در نهایت پذیرفتم.

محیط کشتی محیط خشنی‌ست. صنعتی. خفه. خطرناک. کابینم پنجره ندارد. اگر بدقلقی کنم خیلی زود فکر و خیال حبس می‌آید سراغم. چند شب اول هم مشکل داشتم. خوابم نمی‌برد. زیر لحاف ناگهانی کلافه می‌شدم، می‌پریدم و در کابین را باز می‌کردم. راهرو را نگاه می‌کردم، کف راهرو آبی‌ست، لینولیوم، دو طرفش کابین‌ها ردیف قرار گرفته‌اند و انتهایش هم دری سنگین و اهرم‌دار که به فضای بیرون باز می‌شود، از آنجا می‌شود دریا را دید. این در را که می‌دیدم خیالم راحت می‌شد. می‌دیدم که حبس نشده‌ام و هنوز می‌توانم نفس بکشم. گاهی وقتها هم نصف شب از خواب می‌پرم. کابوس قدیمم هم برگشته: پریشب باز سوار مترو بودم، در تونلی با مقطع نعلی‌شکل. جدارش آجری. شبیه متروی لندن. واگن اینقدر شلوغ است که من ایستاده‌ام. قطار می‌ایستد، می‌بینم مسیر مقابلمان مسدود است؛ قطارمان به دیواری آجری رسیده. با وحشت و خفگی از خواب می‌پرم. به زعم خودم قدیمها این خواب مکرر را درست تعبیر کرده بودم. تونل به مثابه‌ی رابطه. یا حتی تونل بعنوان یادآوری ترس قدیمم از معدن. اما اگر تعبیرهایم درست بوده‌اند پس چرا هنوز این کابوس اذیتم می‌کند؟ تنها یک تعبیر باقی مانده: تونل تنگ و تاریک خود زندگی‌ست که درش گیر کرده‌ام. اما این تعبیر را دوست ندارم. اینجور وقتها پا می‌شوم و چراغ دستشویی را روشن می‌کنم و لای درش را باز می‌گذارم. صدای هواکش و کمی نور از لای در درز می‌کند. با این ترفندها ترسم می‌ریزد و دوباره خوابم می‌برد.

روزهای اول این احساس حبس و خفگی بیشتر بود. بعد فروکش کرد. چرا؟ چون به دستمزدم فکر می‌کردم. هر روزی که می‌گذشت محاسبه‌ی بدوی‌ام را انجام می‌دادم. فلان قدر روز ضرب در روزی فلان قدر، می‌کند چقدر؟ و بعد ذوق می‌کردم. گاهی خودم را دلداری می‌دهم. می‌گویم عوضش کارمندی نمی‌کنم و مجبور نیستم «هر روز» بروم سر کار. به مرور به شبهای کابین و کلاً زندگی روی دریا عادت کردم اما دوباره چند روز پیش خیلی پکر شده بودم. احساس کردم پولش را هم نمی‌خواهم. به دردم نمی‌خورد. فکر کردم بچه که ندارم و بیخود برای کی، برای چی پس‌انداز کنم؟

باید در مورد کارم هم حرف بزنم. پروژه‌ی لوله‌گذاری‌ست در دریای سیاه، خطوط لوله‌ای از روسیه به ترکیه. قرار است روزگاری در آینده شرکت گازپروم روسیه از طریق این خطوط لوله به اروپا گاز صادر کند. پروژه گنده و سیاسی‌ست. می‌گویند پوتین آمده بوده و به کشتی‌مان سر زده. درست هفته‌ی قبل از آمدن من. یک بار هم سال‌ها پیش، یادم نیست سوار کدام کشتی بودم، آنها هم می‌گفتند پوتین به کشتی‌شان سر زده. یکی‌شان می‌گفت پوتین توی جلسه مطلقاً به چشمان هیچ کسی مستقیم نگاه نمی‌کرد. به بالای سر آدمها نگاه می‌کرد. هنوز یادم مانده. در کا‌گ‌ب اینطور بهش آموزش داده بودند. تا بوده از این حرفها بوده. اینها لازم‌ست تا آدمیزاد باور کند شغل مهمی دارد. مثلاً من، به خودم می‌گویم روی کشتی‌ای هستم که چند هفته قبل پوتین ازش بازدید کرده و اینجوری باور می‌کنم که من هم توی این دنیا آدم مهمی هستم.

اما خود کشتی، هیولاست. دو تا نفتکش قدیمی را گرفته‌اند، دووی کره گرفته، این دو تا را به هم چسبانده، بازسازی کرده و شده همینی که ما رویش هستیم، یک کشتی دوقلو. مدعی‌اند مطلقاً در امواج تکان نمی‌خورد. طوفان نوح لازم‌ست تا این هیولا در امواجش کمی کج و معوج شود. طولش قدر سه تا زمین فوتبال است. ارتفاعش قدر یک برج ۲۰ طبقه. حتی تماشایش هم وحشتناک است. منتها وقتی روی کشتی هستی نمی‌توانی آن را از دور ببینی. اندازه‌اش را یکجا درک نمی‌کنی. فقط می‌فهمی هر چه می‌روی تمام نمی‌شود. هر راهرویی منتهی می‌شود به یکی دیگر، طویل‌تر از قبلی. کف‌شان لینولیوم، لاستیکی براق. هر طبقه را یک رنگ کرده‌اند. برای سهولت مسیریابی. طبقه‌ی ما آبی‌ست. طبقه‌ی بالا که غذاخوری‌ست قرمز لاکی.

همیشه صدای هام‌هام عجیبی از کشتی می‌آید. هفته‌ی پیش قرار بود برویم از اتاق موتورش بازدید کنیم. سر آن بازدید هم ترس برم داشته بود. از روی کلیدهای طبقات آسانسور فهمیده‌ام که پنج طبقه‌ی زیرین کشتی متعلق به موتورخانه و دم و دستگاه‌های مربوطه است. دو طبقه کمتر از تعداد طبقات جهنم. احساس کردم دلم نمی‌خواهد بروم آن پایین و دل و روده‌ی این هیولا را تماشا کنم. چه می‌دانم، آدم یاد مرگ و تدفین می‌افتد. فضای بسته، هوهوی موتورهای غول آسا، گرمایشان. خوشبختانه بازدید منتفی شد.

بازرسی بیمه کار سختی نیست. بایستی هر از گاهی سر بزنم به آن پایین، آن جایی که لوله‌ها را یکی یکی به هم جوش می‌دهند و به تدریج می‌خوابانند کف دریا. هر از گاهی بایستی نکته‌ای هوشمندانه گوشزد کنم. این مربوط به جلسات ۹ صبح است که دور میزی گنده می‌نشینیم. ۱۰-۱۵ نفر هستیم و گمانم من کم‌اهمیت‌ترین آدم آنجا باشم. کاپیتان کشتی هست. مدیر عملیات هست. نماینده‌ی کارفرما هست و چند نفر دیگر. آخرین نفر از من سوال می‌پرسند. معمولاً می‌گویم نظری ندارم و همه چیز بر وفق مراد است. توی این دو هفته یک بار یک سوالی پرسیدم. برای حلال کردن نانم. که بگویم من هم نقشی دارم و فکر نکنید بیخود و بی‌جهت اینجا هستم. زمانی که کارمند بودم این چیزها اذیتم می‌کرد. منظورم همین پوچ بودن شغلم است. الآن که مقاطعه‌کار و روزمزدم نه چندان. فکر می‌کنم کارم هرچه راحتتر و پوچ‌تر باشد به نفعم هم هست. اضطراب کمتر. با دکترایم همیشه می‌توانم «باهوش» بنظر برسم و این کارم را راحت‌تر هم می‌کند. شغلم را بلدم. منظورم کار سازه‌های دریایی‌ست. بحث هوش نیست، بحث تجربه است. الآن سال‌هاست کارم همین است و دیگر می‌توانم با صرف قوای کمی کارم را انجام دهم. آیین‌نامه‌ها را بلدم. گزارش‌های طراحی را بلدم کند و کاو کنم و اطلاعات لازم را از لابلای‌شان استخراج کنم. نکات مهم و حساس را می‌دانم کجاست. و مهمتر از اینکه مثل آب خوردن گزارش‌های طویل سر هم می‌کنم و بالاسری‌هایم این را خیلی دوست دارند.

بعضی وقتها هم کارهای نمایشی می‌کنم. مثلاً هفته‌ی پش، خط لوله‌مان با یک کابل فیبر نوری که از قبل کف دریا خوابیده بود تقاطع داشت. بایستی از روی کابل رد می‌شد. من هم رفتم آن بالای بالا، اتاق فرمان، طبقه‌ی +۷ بالاترین طبقه‌ی کشتی. گوشه‌ای که در دست و پا نباشم ایستادم اما در عین حال سعی می‌کردم دیده شوم. خیره به مانیتورها. توی دفتر یادداشتم هر از گاهی چیزی می‌نوشتم. احتمالاً بی‌معنی. اما اگر کسی آن صحنه را می‌دید، اگر توجهش به منی که آن کنار ایستاده بودم جذب می‌شد با خودش می‌گفت فلانی سوار به کارشه، مسلط و باتجربه‌س. بعد از مدتی هم موبایلم را در آوردم و اینستاگرام و توییتر را بالا پایین کردم. مدیر عملیات یک بدآمریکایی‌ست. مال جنوب، تگزاس، بدلهجه. لات. ازش می‌ترسم. می‌ترسیدم نکند متلکی بپراند بابت اینکه آنجا موبایل بازی می‌کنم. چیزی نگفت. اصلاً گمانم مرا ندید. خوشبختانه هر کسی سرش به کار خودش گرم است. آن شب تا ساعت یک توی اتاق فرمان بودم. دقیقاً تا وقتی که همگی مطمئن شدیم خط لوله‌مان به خوبی از روی کابل رد شده و آسیبی به آن نزده. نفس راحتی کشیدیم. من که از قبلش هم راحت نفس می‌کشیدم. بعد هم رفتم خوابیدم و فردا صبحش خیلی بیشتر از معمولم خوابیدم. درست قبل از جلسه‌ی ساعت ۹ بیدار شدم. چرا؟ چون کارم موجه بود. چون همه دیده بودند که شب قبلش چطور توی اتاق فرمان حضور موثر داشتم.

معمولش این است که شیفت ۷ صبح تا ۷ شب مال من است. این کشتی‌ها ۲۴ ساعته کار می‌کنند. خوشبختانه من نفرِ شیفت ندارم. بازرس بیمه نوعی نیروی مازاد است. همان یک نفرش که من باشم هم اضافی‌ست. مجبورند یک نفر بازرس بیمه داشته باشند. بیمه مجبورشان می‌کند وگرنه بیمه‌ی کل عملیات باطل می‌شود. بقیه‌ی مشاغل روی کشتی عموماً ۲۴ ساعته است و نفرات پشت به پشتْ همدیگر را پوشش می‌دهند. بازرس بیمه یک نفر است، منم، و خوبیش این است که لازم نیست کابین کوچکم را با کسی قسمت کنم. سوالی که زیاد از خودم می‌پرسم: دو نفر بازرس بودیم و در عوض اتاق پنجره‌دار داشتیم؟ یا یک نفر باشم و اتاق دونفره‌ی بی‌پنجره داشته باشم؟ جوابش که مهم نیست. گاهی ولی مصر می‌شوم بروم بیفتم به دست و پای مافوق‌ها و تمنای اتاق پنجره‌دار بکنم. دیشب یک بازرس جوش را دیدم. نروژی. فکر کنم رتبه‌اش از من بالاتر است. بالای ۱۰۰ کیلو وزنش است و توی اتاقش تمرگیده بود، پرده را کنار کشیده بود و کتاب می‌خواند. بهش حسودی‌ام شد. به اتاقش. به مبلی که کنار پنجره گذاشته بود و رویش ولو شده بود.

هم‌اتاقی همین بازرس کذایی پیرمردی‌ست آمریکایی بنام مَرقُس. تقریباً همسن پدرم ولی هنوز کار می‌کند. او هم دکترا دارد و گاهی به این فکر می‌کنم که از بین این ۵۰۰ نفر آدمی که روی کشتی هستیم احتمالاً فقط من و مَرقس دکترا داریم. حرف زدن با بقیه سختم است. عموماً مشتی ابلهِ بی‌سواد. روزها توی دفتر کارمان مستقر می‌شوم که با چند نفر دیگر مشترک است. کسانی هستند که می‌روند سر خط تولید. گزارش‌هایی تهیه می‌کنند. از کیفیت جوشکاری. عمدتاً مال دهاتهای اسکاتلند هستند. از لهجه‌هایشان می‌گویم. هیچی از حرف‌هایشان نمی‌فهمم. نمی‌خواهم که بفهمم. تا کی باید وانمود کنم که از توده‌های مردم خوشم می‌آید؟ من حتی حرف زدن این اوباش را نمی‌فهمم. کابین‌های همه‌مان نزدیک هم است. توی یک راهرو مستقریم. بعضی‌هایشان مثل من کابین بی‌پنجره دارند، اما با حسرت دیده‌ام که سردسته‌شان کابین پنجره‌دار دارد. بارها به گوش خودم شنیده‌ام که توی راهرو قایم می‌گوزند و بعد می‌گویند اکس‌کیوزمی. خطاب به کی؟ معلوم نیست.

تنها کسی که دمخورم است همین مَرقُس است. توی سلف همدیگر را می‌بینیم. سر یک میز کوچک می‌نشینیم. سه تا بچه دارد و هر سه‌تایشان فنی خوانده‌اند. از این آمریکایی‌های متمدن است؛ از اینهایی که بابت اینکه ترامپ پادشاهشان شده خجالت می‌کشند. خجالت چرا؟ ما از این شاهان اوباشی که داریم خجالت نمی‌کشیم و تازه خودمان را مبارز و متفکر هم می‌دانیم. با این اوصاف تعجبی نیست که این ریزمرد آمریکایی زن نروژی گرفته و کلاً نروژ زندگی می‌کند. انتخاب درست. خنثی‌ترین کشورها، خنثی‌ترین مردم. طبعاً کسی مثل من در نروژ خودش را به هلاکت می‌رساند. آدم باید کشوری سازگار با بافت روانش پیدا کند. مرقس بدرستی نروژ را انتخاب کرده. من ایران و کانادا و انگلیس را امتحان کرده‌ام و بدون تهوع نمی‌توانم به هیچ‌کدامشان فکر کنم؛ فعلاً گزینه‌ی بعدی‌ام امتحان «روستاهای ایران» است.

هیچ وقت نه من رفتم دنبال مرقس، و نه او آمد دنبالم، صرفاً اتفاقی همدیگر را توی سلف می‌بینیم. البته گاهی اوقات که خیلی گشنه‌ام ترجیح می‌دهم که تنها غذا بخورم تا راحتتر باشم. غذا خوردن با کارد و چنگال هم سختم است. دوست دارم با قاشق و چنگال غذایم را بخورم. خودِ انگلیسی حرف زدن هم آرواره‌هایم را به درد می‌آورد؛ بعد از اینهمه سال هنوز هربار می‌گویم «ساوث» فکم قفل می‌کند. یا بدتر از آن: «نورث سی». همنشینی ث و س برایم کابوس است. به این سختی‌ها که فکر می‌کنم یادم می‌افتد که چه مهاجر «ناموفقی» بودم، هیچ وقت «جا» نیفتادم و با عقل الآنم که به عقب سر نگاه می‌کنم برایم بدیهی‌ست که آخر و عاقبت آن موجود نق‌نقو و ناراضی مهاجرت معکوس بود.

بعد از همان روزی که ۹ صبح رفتم سر کار دیگر همین رویه را ادامه دادم. ساعت ۷ صبح سختم بود. باید ساعت می‌گذاشتم تا سر صبح بوق بوق بزند و بیدارم کند. توی این سن سختم است که ساعت خوابم را تغییر بدهم. شبها سخت خوابم می‌برد، گفتم که، همان ماجرای کابین بی‌پنجره و گه‌گاه احساس حبس و خفگی، گه‌گاهی لرزش‌های صنعتی کابینم. گاهی که موج‌ها مرتفعترند کل کشتی هم کمی کج و مج می‌شود. اما خب وقتی خوابم می‌برد، و علی‌الخصوص دم صبح، عین دیو می‌خوابم، نور آفتاب هم که نمی‌تابد و بیدار شدن دو چندان سخت است. همین قانون‌شکنی کوچکم خیلی کمکم کرد. کمی نگران بودم، مبادا کسی صدایش در بیاید، شکایتی کند، بگوید فلانی ۷ صبح پشت میزش حاضر نیست. بعد فکر کردم به جهنم. من که استخدام جایی نیستم. ته تهش این است که به شرکتم اعلام می‌کنند فلانی از کار می‌دزدد و همه‌ش خواب است. خب مرخصم کنند. دستمزد همین روزها را می‌گیرم و خداحافظ. یاد سالهای دورم می‌افتم. وقتی کارمند بودم چقدر همین چیزهای کوچک، ترس همیشگی توبیخ، مدام باعث فکر و خیالم می‌شد.